Essay
Wat is de kracht van de politieke grap?
Politieke humor mag dan als subversief worden beschouwd, autoritaire gezagvoerders komen maar al te graag even meelachen om het spel naar hun hand te zetten. Dient humor de machtelozen of de machthebbers?
Tijdens de lente van 2019 toonden Syriërs in de diaspora zich onthutst en verontwaardigd over de Syrische komedieserie Kontak. In een van de sketches werd koudweg de spot gedreven met slachtoffers van chemische aanvallen. Terwijl een man op zijn rug naar adem hapt, wordt hij benaderd door twee reddingswerkers van de Witte Helmen. Een van hen heeft een camera vast en zoomt gretig op het hijgende slachtoffer in. ‘Roep wat luider!’ moedigt hij het slachtoffer aan, als ware de hele aanval in scène gezet door de Witte Helmen.
De beelden werden uitgezonden op het kanaal Lana TV, in handen van de zakenman Samer Foz die een fortuin vergaarde dankzij de oorlog en vandaag volop contracten voor de wederopbouw binnenrijft. Een boodschap van het regime, verpakt als comedy.
Zo’n twintig jaar geleden liet het comedy-genre in Syrië een ander geluid horen. Tijdens de vroege jaren 2000 verschenen nieuwe gezichten op het scherm, in televisiefeuilletons die barstten van de satire en provocatie. Met name de tv-serie Schijnwerper deed iets ongezien: in korte, bijtende sketches werden lokale ambtenaren maar ook machtige ministers door de mangel gehaald. Zelfs de alom gevreesde geheime politie, bedreven in het bespioneren van hun landgenoten, moest er aan geloven.
Het publiek keek massaal, ietwat angstig en toch verrukt over dit afwijkend staaltje komedie met een maatschappijkritische ondertoon. De Syrische bevolking – van jongs af aan getraind in blinde loyauteit aan de Baath-partij van president Assad – kon amper geloven dat dit soort nietsontziende humor het daglicht mocht zien in hun land. Hoewel, nietsontziend? De president bleef steeds buiten schot.
Benieuwd naar de rest van het essay? Je leest het op de website van rekto:verso.
Voor mijn leesclub begon ik aan Alte Meister van Thomas Bernhard. Een roman over een knorrige oude man die zijn dagen in een Weens museum slijt. Althans, dat was de indruk die mij na 60 pagina’s bijbleef, want het lukte me niet om de roman uit te lezen. Ik ergerde me al aan de bladspiegel, tweehonderd pagina’s zonder alinea’s of witregels, die de lezer geen pauze gunnen (als je toch stopte, moest je een bladzijde opnieuw lezen om te vinden waar je was gebleven). In het begin had ik nog allemaal vertalingen in de kantlijn gekrabbeld. Dan, op bladzijde 60: ik word niet goed.
Drie vrouwen wandelen op een rij. Ze hebben de armen in elkaar gehaakt en kletsen kwetterend en luidruchtig. Erachter twee puberende meisjes, die allebei kijken alsof ze zich te goed voor dit gezelschap voelen, en een pokdalige jongen, nors turend op zijn telefoon. Een tweetal jonge kinderen en een zo te zien jonge vader die nog voldoende energie heeft om zich volledig in het spel te storten, doen het zand van de kleine weggetjes naast het duinpad vrolijk opstuiven.
Er zijn geen spelelementen opgenomen in de kantooromgeving waar ik werk. Dat is niet verrassend: iedereen die er binnenkomt, gaat direct aan de slag. Spelen of fysieke oefening wordt er in algemeen gezien als vrijetijdsbeoefening en daar is nu eenmaal geen ruimte voor op het werk. Een functioneel ingerichte omgeving is gebruikelijk bij kantoorgebouwen; ruimte voor spelen is er slechts zelden, en als het er al is dan is het voor de kinderen. Dit geldt ook voor mijn kantoor, waar op elke verdieping lange gangen zijn met daaraan ruimtes voor kleine bedrijven. Bij ons geen brainstormplek waar met behulp van vreemdsoortige meubels niet alleen de lichamen maar ook de geesten losgeschud moeten worden. Er is geen trampoline om eens uitgelaten op te springen. Er zijn zelfs geen statafels voor vergaderingen.