Essay
Instagraf. Duister toerisme in Krakau
Waar de dood heilig is, gebeurt online shaming al snel. De Duitse satiricus Shahak Shapira bestrafte happy tieners bij het Berlijnse Holocaustmonument, door van hun selfies wrange Auschwitzcollages te maken. Met YOLOCAUST ontrafelde hij zo de grenzen van toerisme, maar zei ook: ‘Fout. Mag je niet doen.’ Krakau heeft ook zo’n plek: het Plein van de Helden van het Getto. Een monument vol sculpturen van lege stoelen, symbool voor de terreur van de nazi’s. Instagrammers van over de hele wereld worden erdoor aangetrokken als bijen door honing. In de stad waar je met een golfkarretje op ‘getto tour’ kan, onderzocht ik zonder shaming wat in het Engels ‘dark tourism’ genoemd wordt.
‘Velen zijn zich er niet van bewust dat het lezen van grafsteeninscripties kan helpen om te reflecteren op het leven.’
Dorina Buda – Professor Toerisme, Leeds Beckett University
Met je selfiestick voor de ingang van Auschwitz poseren. De Britse onderzoekers Malcolm Foley en John Lennon noemden het in 1996 ‘dark tourism’ oftewel ‘duister toerisme’. Hun definitie luidt: ‘Het bezoeken van plekken die gelinkt zijn aan de dood, rampen en gruweldaden.’ Zo lees je in hun boek Dark Tourism: the attraction of death and disaster (2000) over toeristen die op eigen houtje op zoek gaan naar wrakstukken van de in 1912 gezonken Titanic. In het gunstigste geval kan duister toerisme ons volgens Foley en Lennon helpen te leren van de meest duistere episodes uit ons verleden. In het minst gunstige geval ontaardt het in een vorm van exploitatie van dat verleden, door munt te slaan uit de menselijke hang naar sensatie.
Veel toeristen smullen van plekken waar verlies en lijden hebben plaatsgevonden. Of dat nou Auschwitzbezoekers zijn die met een selfiestick door het domein dwalen of Israëlische toeristen die vanuit de Golanhoogten met hun verrekijker naar vechtende rebellen en regeringstroepen gluren. Ongeveer 10 procent van de wereldbevolking doet aan toerisme en daarvan heeft iedereen wel eens met een ‘dark place’ te maken gehad. Iets aan de dood en rampen trekt ons al eeuwenlang aan. Tijdens de Franse Revolutie kwamen mensen massaal op straat om naar onthoofdingen te kijken. Het was een macabere vorm van volksvermaak waarbij collectieve wraakzucht of vergelding een grote rol speelde. In de Klassieke Oudheid reisden mensen dagenlang en betaalden zich blauw aan accommodatie, om gladiatoren elkaar te zien afmaken. Dit zijn beide vroege vormen van duister toerisme. Als sociaal- wetenschappelijk onderzoeksgebied is duister toerisme nog relatief jong. Sociologen vragen zich vandaag af waar de grens ligt die herdenking, viering en voyeurisme van elkaar scheidt. Bij Plac Bohaterów Getta in Krakau komen meerdere facetten van duister toerisme bij elkaar.
[…]
Lees het volledige essay op de website van De Optimist.
© illustratie Lune van der Meulen
De thema’s ‘samenkomen’ en ‘diversiteit’ staan al jaren centraal op het Eurovisiesongfestival: in de profilering van gastlanden, in de regenboogvlaggetjes die overal in het publiek opduiken en in de optredens zelf. Ook in de filmpjes voor Rotterdam 2020, waar het festival had moeten plaatsvinden, viel de diverse stoet van mensen op: oud en jong, zwart en wit, homo en hetero, hip en niet zo hip. Dat is opvallend voor een festival dat uitgesproken apolitiek van aard is. Waarom heeft het Songfestival zo’n fascinatie voor verbroedering en diversiteit?
De telefoon trilt. Ik kijk naar mijn vader, die kijkt naar zijn schoonvader, die kijkt naar zijn vrouw, die weer kijkt naar mijn vader. Niemand verroert zich, in de hoop dat de stilte snel zal terugkeren. Wanneer het geluid aanhoudt pakt mijn vader de telefoon. Iedereen luistert.
Er zijn geen spelelementen opgenomen in de kantooromgeving waar ik werk. Dat is niet verrassend: iedereen die er binnenkomt, gaat direct aan de slag. Spelen of fysieke oefening wordt er in algemeen gezien als vrijetijdsbeoefening en daar is nu eenmaal geen ruimte voor op het werk. Een functioneel ingerichte omgeving is gebruikelijk bij kantoorgebouwen; ruimte voor spelen is er slechts zelden, en als het er al is dan is het voor de kinderen. Dit geldt ook voor mijn kantoor, waar op elke verdieping lange gangen zijn met daaraan ruimtes voor kleine bedrijven. Bij ons geen brainstormplek waar met behulp van vreemdsoortige meubels niet alleen de lichamen maar ook de geesten losgeschud moeten worden. Er is geen trampoline om eens uitgelaten op te springen. Er zijn zelfs geen statafels voor vergaderingen.