Essays

Auteur: Lotte Brown | Mentor: Lotte Lentes | Voor: De Revisor

‘Ik denk dat het project begon met een interesse in de betekenis van “thuis”. Ik was ook benieuwd hoe, en of, de natuur ons beïnvloedt. Wat doet opgroeien, in bijvoorbeeld, een heet woestijnlandschap versus een koud en dicht bebost gebied, met de menselijke psyche? Welke invloed heeft de duisternis van de Noorse winters? En welk effect heeft landschap op creatie en kunst? Muziek? Black metal?’

In de lente van 2013 verbleef ik een maand in Parijs om te vieren dat ik weer fit genoeg was een reis te ondernemen. Daar wandelde ik vooral, en las boeken. In een van de boekhandels waar ik graag kwam, hing een grote poster van een Amerikaanse dichter, Meghan O’Rourke. Ik had nog nooit van haar gehoord. In het schap onder de poster lag nog één dichtbundel van haar, als laatste overgebleven.

Auteur: Valérie Boiten | Mentor: Johannes De Breuker | Voor: rekto:verso

Politieke humor mag dan als subversief worden beschouwd, autoritaire gezagvoerders komen maar al te graag even meelachen om het spel naar hun hand te zetten. Dient humor de machtelozen of de machthebbers?

Auteur: Julia Khusainova | Mentor: Anja Sicking | Voor: Tirade

Nadat het Sovjet-waanidee dood en begraven was probeerden mijn landgenoten in Rusland het gewone leven weer op te pakken. Ook mijn ouders poogden er iets van te maken, dus reden wij in een groene Lada die als illegale taxi dienstdeed naar hun favoriete restaurant. Het was een mooie winterse avond, een dik pak sneeuw belemmerde ons het zicht voorbij dertig centimeter. Alles leek wit. Ik was zeven of acht en mocht voor het eerst met mijn ouders mee uit eten.

Auteur: Sarah van Vliet | Voor: Armada

Voor mijn leesclub begon ik aan Alte Meister van Thomas Bernhard. Een roman over een knorrige oude man die zijn dagen in een Weens museum slijt. Althans, dat was de indruk die mij na 60 pagina’s bijbleef, want het lukte me niet om de roman uit te lezen. Ik ergerde me al aan de bladspiegel, tweehonderd pagina’s zonder alinea’s of witregels, die de lezer geen pauze gunnen (als je toch stopte, moest je een bladzijde opnieuw lezen om te vinden waar je was gebleven). In het begin had ik nog allemaal vertalingen in de kantlijn gekrabbeld. Dan, op bladzijde 60: ik word niet goed.

Auteur: Maria Kager | Mentor: Martien Bos | Voor: De Optimist

‘Hier,’ zei mijn grootvader, en hij gaf me een dikke, zwarte Penguinpocket met een grijze rug. ‘Als je dit uitleest, van begin tot eind, ga je naar de hemel.’ ‘James Joyce’ stond met witte letters op de kaft. Ulysses. Hij had het boek letterlijk kapotgelezen: de bladzijden zaten los in de omslag, een dik elastiek hield alles bij elkaar.

Auteur: Albert Meijer | Mentor: Pieter Coupé | Voor: de lage landen

De thema’s ‘samenkomen’ en ‘diversiteit’ staan al jaren centraal op het Eurovisiesongfestival: in de profilering van gastlanden, in de regenboogvlaggetjes die overal in het publiek opduiken en in de optredens zelf. Ook in de filmpjes voor Rotterdam 2020, waar het festival had moeten plaatsvinden, viel de diverse stoet van mensen op: oud en jong, zwart en wit, homo en hetero, hip en niet zo hip. Dat is opvallend voor een festival dat uitgesproken apolitiek van aard is. Waarom heeft het Songfestival zo’n fascinatie voor verbroedering en diversiteit?

Passief wegzakken in het rode velours van een theaterzitje? Think again. Steeds meer cultuurhuizen programmeren gesprekken en debatten na of naast voorstellingen, waarin de toeschouwer mee aan de bak moet. Aftertalks hebben een prominente rol verworven in onze cultuuragenda. Openen zulke interactieve momenten ons de ogen of snoeren ze het publiek net de mond?

De vrouwenvriendschap heeft een ongemakkelijke status. Jacques Derrida observeerde al eens dat er binnen onze cultuur geen werkelijke mogelijkheid bestaat de vriendschap tussen twee vrouwen volledig te erkennen. Een essay over vriendinnen op Instagram, Connie Palmens De vriendschap en de Napolitaanse romans van Elena Ferrante.

Auteur: Anouk Bosch | Mentor: Basje Boer | Voor: De Gids

Drie vrouwen wandelen op een rij. Ze hebben de armen in elkaar gehaakt en kletsen kwetterend en luidruchtig. Erachter twee puberende meisjes, die allebei kijken alsof ze zich te goed voor dit gezelschap voelen, en een pokdalige jongen, nors turend op zijn telefoon. Een tweetal jonge kinderen en een zo te zien jonge vader die nog voldoende energie heeft om zich volledig in het spel te storten, doen het zand van de kleine weggetjes naast het duinpad vrolijk opstuiven.

Hoe het begon: het slibzand was zo verzadigd dat een schelp er amper kon indringen, hij zou zo goed als zeker breken als een schoen erop trapte. Het strand was hard als gewapend beton door het terugtrekkende water na de vloed die dag dat de wulk aanspoelde, maar er waren niet veel joggers en hij werd bij toeval vermeden. Hun honden, los en wild in de wind happend, renden hem voorbij. De halfvolwassen meeuwenjongen die door hun ouders waren achtergelaten toen ze naar het zuiden trokken, hadden andere zorgen dan een lege schelp.

Auteur: Martijn Lindeboom | Mentor: Jan van Mersbergen | Voor: De Revisor

Fantasy wordt in het Nederlandse taalgebied door recensenten en literatuurcritici doorgaans puur als lectuur gezien. En natuurlijk is een groot deel dat ook, net zoals in alle genres, zoals de thriller en de roman. Maar fantasy is bijzonder in die zin dat het niet één genre is, maar álle genres: van thriller tot satire en van oorlogsverhaal tot psychologische roman.

Het is een ongeschreven wet: in tijden van rust en voorspoed lezen mensen het liefst realistische romans, terwijl in turbulente tijden de behoefte aan escapistische literatuur toeneemt. Daar zit een ijzeren logica achter die zelfverklarend is. Als de werkelijkheid te rauw, te willekeurig en te wreed is, kan een fantasiewereld een bevrijding zijn.

Auteur: Ruben Hofma | Mentor: Merijn Schipper, Rob Schouten | Voor: Awater

Gedichten vormen sinds jaar en dag een genre in de journalistieke berichtgeving. We vinden ze vandaag onder meer in het NRC Handelsblad en radioprogramma Dit is de Dag. Is er niet meer mogelijk met poëzie in de journalistiek? Wat als poëzie ingebed wordt in reportages in printmedia en op internet, radio en televisie?

Ik kwam binnen tijdens het applaus. Terwijl de bejubelde Jonge Schrijvers hun voorleespapieren nog aan het verzamelen waren, baande ik mij een weg door de stoelenzee. Achteraan in het bibliotheekzaaltje wist ik nog een plek te bemachtigen, te midden van vingerknippende medestudenten en een enkele glunderende hoogleraar.

Toen de net gedebuteerde Jacq Vogelaar in 1965 van Nijmegen naar Amsterdam verhuisd was, hingen er naast zijn voordeur twee naambordjes: twee keer bellen voor Fr. Broers, één keer voor J.F. Vogelaar. ‘Dan weet ik tenminste waarvoor ze komen,’ lichtte hij toe. Het zou niet lang duren voor Frans Broers, de naam waaronder hij in 1944 ter wereld was gekomen, helemaal zou verdwijnen en er alleen nog sprake was van Jacq Firmin Vogelaar. Een radicale bevestiging van de superioriteit van de literatuur over het leven, waarbij de zelf gecreëerde schrijver de mens die aan het schrijven voorafging volledig overneemt?

Welkom in het antropoceen – het tijdperk van de mens. Of kunnen we beter spreken van het einde van de mens? Onze ecologische toekomstverbeelding lijdt onder een impasse: we worden overspoeld met enerzijds futuristische voorbeelden van het optimistische geloof in wetenschappelijke vooruitgang en anderzijds dystopische visioenen van de apocalyps. Kunnen we optimisme en dystopie samen denken, op zoek naar een uitweg?

Auteur: Max Hermens | Mentor: Martien Bos | Voor: De Optimist

Groep vier was het enige schooljaar van mijn leven dat ik een beste vriend had: Raoul. We bouwden boomhutten en richtten onze maisschieters op denkbeeldige nazi’s. Ik wees op een struik die bewoog in de wind, Raoul gooide een ronde steen en telde drie, twee, één, zijn duimen in zijn oren voor de explosie. In de klas schoten we inktvullingen naar het schoolbord, schreven onze geheimtaal in elkaars schriften. Meerdere keren per week werden we uit de les gezet, meestal tegelijkertijd.

Auteur: Jilt Jorritsma | Mentor: Jan Postma | Voor: De Revisor

De telefoon trilt. Ik kijk naar mijn vader, die kijkt naar zijn schoonvader, die kijkt naar zijn vrouw, die weer kijkt naar mijn vader. Niemand verroert zich, in de hoop dat de stilte snel zal terugkeren. Wanneer het geluid aanhoudt pakt mijn vader de telefoon. Iedereen luistert.

Auteur: George Vermij | Mentor: Gawie Keyser | Voor: De Optimist

Het gebeurde na een lange werkdag toen ik vermoeid thuiskwam en deed wat ik altijd doe om te ontspannen: ik zette mijn computer aan en navigeerde naar Steam, het softwareplatform waar je computerspelletjes kunt kopen, downloaden en spelen. Steam is voor miljoenen gamers een portaal naar ontelbare fantasiewerelden die je virtueel kunt betreden en waar je naar gelang verdwaalt in een ander universum.

En hij danst. Iedere beweging klopt: zijn lichaam kronkelt, buigt en draait, hij schuift als een tot leven gewekt standbeeld over het podium, mijn blik wordt er onophoudelijk naar toe getrokken. Zijn stem verspreidt zich als een mistwolk over de zaal, de ruimte wordt door de felle spots steeds weer in lichterlaaie gezet. Ik word me opnieuw bewust van de deinende bewegingen van de mensen om me heen, merk hoe vanzelfsprekend dat allemaal lijkt te gaan. Schoorvoetend kijk ik rond, ik besef dat dit het moment is om in actie te komen, om mee te gaan doen. Maar het juiste moment dient zich niet aan, ik blijf onbeweeglijk staan.

Waar de dood heilig is, gebeurt online shaming al snel. De Duitse satiricus Shahak Shapira bestrafte happy tieners bij het Berlijnse Holocaustmonument, door van hun selfies wrange Auschwitzcollages te maken. Met YOLOCAUST ontrafelde hij zo de grenzen van toerisme, maar zei ook: ‘Fout. Mag je niet doen.’ Krakau heeft ook zo’n plek: het Plein van de Helden van het Getto.

Auteur: Jesse Havinga | Mentor: Daan Stoffelsen | Voor: De Revisor

Death is like a river. You stand next to it and all the words fall out of your head. Waar heb ik dit gehoord? Moet dat een punt of een dubbele punt zijn, daarzo achter river? Moeten we de dood zien als een rivier omdat daar nou eenmaal altijd dingen in vallen als je er naast gaat staan of staat het los van elkaar? De dood als stromend water en daarnaast een gebeurtenis; je gaat daar staan en de woorden en de zinnen inclusief alle punten, komma’s en gedachtestreepjes, alle paragrafen van verhalen en alle verhalen zelf kukelen zomaar plompverloren je hoofd uit.

De jongen die ik mij herinner staat op de overloop als hij haar hoort. De stem komt van zolder. Het is zijn moeder. Wat ze zegt is voor hem bedoeld. Het is geen gefluister of gemompel dat hij toevallig opvangt – ze spreekt hem aan. Het klinkt helder, het klinkt helder, en duidelijk. Ze herhaalt het al weken, of maanden, wat ze nu dus ook weer luid en duidelijk uitspreekt. Als een naald die steeds precies in een pas gestold wondje wordt geprikt.

Auteur: Henk Bovekerk | Mentor: Johannes De Breuker | Voor: rekto:verso

Begin april speelde de 67-jarige Italiaanse acteur Giovanni Mongiano een voorstelling van ruim een uur voor een lege zaal. In diezelfde periode speelde er een uitverkocht stuk van Micha Wertheim in Nederlandse theaters – zonder Micha Wertheim, die zat gewoon thuis. Samen schijnen ze licht op de vraag: wanneer stelt een voorstelling echt iets voor?

Als Menno ter Braak in september 1939 voor het eerst in zijn leven een dagboek begint bij te houden, verliest hij de strakke compositie en de gecondenseerde stijl die zijn artikelen en essays kenmerken. Het is de maand van de oorlogsverklaring van Engeland, de Duitsers vallen Polen binnen, de Fransen doen iets in de Elzas maar niemand weet wat, vliegtuigen vliegen over – of en wanneer Nederland zal worden binnengevallen is onzeker. Ter Braak is duidelijk in de war en schrijft: ‘Het denken aan mijn roman, dat me de laatste maanden voortdurend bezig hield, is sedert het uitbreken van de oorlog geheel verdwenen. Men kan zich niet bezighouden met fictieve figuren, zolang deze oorlogstoestand ons behoort te trainen in het opgeven van ficties.’

Auteur: Sonja Schulte | Mentor: Raymond Frenken | Voor: De Gids

Van een bevriende muzikant kreeg ik een muziekstuk te beluisteren. Hij stuurde me het audiobestand toe. Het was nog niet af en het had geen titel. Het had überhaupt geen tekst. Het was een lange, instrumentele, hypnotiserende improvisatie. Hij noemde het een drone.

Auteur: Ron Vaessen | Mentor: Ferdinand Lankamp | Voor: Hard//hoofd

Ik kan worden wie ik wil en aan dat verbijsterende idee ga ik ten onder. Radeloos grijp ik naar hulp van buitenaf, naar wijze woorden die me vertellen hoe ik mijn leven zou moeten leven. Niet mijn ouders of het geloof, maar zelfhulpboeken: de bijbels van de boekhandel. De afgelopen zeven jaar las ik er ongeveer vijfenveertig en hunkerde naar nog honderden ongelezen exemplaren. Ik moest en zou een beter mens worden.

Auteur: Joost Vormeer | Mentor: Peter De Voecht | Voor: G. (voormalig)

Mijn Koreaanse naam ligt op zolder, in een grote doos tussen oude schoolboeken en gedragen kleding. Een naam op vergeeld papier, een naam die niet meer wordt gebruikt, want mijn adoptieouders gaven mij een Nederlandse naam. De Amerikaanse dichter Michael Derrick Hudson mag hem best lenen, vooral als hij denkt dat hij daarmee meer kans maakt op publicatie in tijdschriften.

Ta-Nehisi Coates’ Tussen de wereld en mij blijkt het literaire startschot geweest te zijn voor een hevige discussie over ras en (on)gelijkheid, ook in Nederland. Ter discussie staat de vermeende volharding van racistische overwegingen in de politiek, en de status van het debat over racisme in de politiek: wie voeren het debat en heeft het wel de gewenste uitwerkingen? Kim Schoof merkt op dat alle besprekingen zich richtten op het onderwerp van het boek in plaats van op de talige verzetsdaad die het boek zélf is. Door Tussen de wereld en mij in de eerste plaats als daad van verzet te lezen, wordt echter duidelijk hoe het boek juist als literair werk een politieke lading draagt.

Er zijn geen spelelementen opgenomen in de kantooromgeving waar ik werk. Dat is niet verrassend: iedereen die er binnenkomt, gaat direct aan de slag. Spelen of fysieke oefening wordt er in algemeen gezien als vrijetijdsbeoefening en daar is nu eenmaal geen ruimte voor op het werk. Een functioneel ingerichte omgeving is gebruikelijk bij kantoorgebouwen; ruimte voor spelen is er slechts zelden, en als het er al is dan is het voor de kinderen. Dit geldt ook voor mijn kantoor, waar op elke verdieping lange gangen zijn met daaraan ruimtes voor kleine bedrijven. Bij ons geen brainstormplek waar met behulp van vreemdsoortige meubels niet alleen de lichamen maar ook de geesten losgeschud moeten worden. Er is geen trampoline om eens uitgelaten op te springen. Er zijn zelfs geen statafels voor vergaderingen.

Auteur: Maarten Buser | Mentor: Kiki Coumans | Voor: Awater

In de Angelsaksische boeken- en muziekwereld is het een bekend fenomeen: een heruitgave om een tien-, vijfentwintig- of vijftigjarig jubileum te vieren. Een muziekalbum komt opnieuw op de markt met een extra cd met daarop b-kantjes, oefenhokcovers, enzovoort. Een boek wordt opnieuw uit gegeven met voor- en nawoord en mooie nieuwe kaft, of juist als facsimile. Was Martinus Nijhoff een Brit of Amerikaan geweest, dan had zijn debuut De wandelaar zo’n jubileumeditie gekregen: de 100th Anniversary Edition.

meer laden...